Λένε ότι τα καλύτερα ταξίδια είναι εκείνα από τα οποία επιστρέφουμε με ξεκούραστο μυαλό – το σώμα θα κουραστεί ούτως ή άλλως. Μιλήσαμε με τη Małgorzata Wypych – ψυχολόγο, πρόεδρο του Κέντρου Ψυχικής Υγείας – για το πώς τα ταξίδια επηρεάζουν την ευεξία μας. Μάθετε πώς μπορείτε να προστατευτείτε από το άγχος των διακοπών και πώς μπορείτε να ταξιδέψετε για να φροντίσετε την ευεξία σας.
Μπορούν οι διακοπές να γίνουν στρεσογόνες;
Ειλικρινά;
Βέβαια, ας είμαστε ειλικρινείς. Πώς είναι λοιπόν αυτά τα ταξίδια στην πραγματικότητα;
Όχι τόσο πολύχρωμο όσο θα θέλαμε. Μελέτες δείχνουν ότι το 60 τοις εκατό των ανθρώπων αγχώνονται από τις διακοπές. Οι διακοπές αποτελούν έναν από τους παράγοντες στον κατάλογο των παραγόντων που προκαλούν στρες στη ζωή, στο Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης για το Στρες. Ταξιδεύω κι εγώ πολύ, αλλά συνήθως επιστρέφω από ένα ταξίδι κουρασμένη, χρειάζομαι μία ή δύο ημέρες για να συνέλθω, να φροντίσω με ηρεμία το διαμέρισμα μου, να προετοιμαστώ για τη δουλειά. Ομοίως, οι φίλοι και οι ασθενείς μου θεωρούν χρήσιμο να κάνουν ένα διάλειμμα μετά από ένα ταξίδι για να επανέλθουν στην καθημερινότητα.
Τι μας εμποδίζει συχνότερα από το να απολαύσουμε τις διακοπές ή ένα ταξίδι;
Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στο άγχος των διακοπών. Ο πρώτος είναι ο ίδιος ο προγραμματισμός – κάποιος πρέπει να αναλάβει την ευθύνη, την ευθύνη να αποφασίσει “πού θα πάμε”, “τι θα κάνουμε”. Και η πίεση να ευχαριστήσουμε τους πάντες. Αν ταξιδεύουμε με την οικογένεια ή τους φίλους μας, θα υπάρξουν διαπραγματεύσεις μεταξύ εκείνων που θέλουν να δουν όσο το δυνατόν περισσότερα μνημεία και εκείνων που προτιμούν να χαλαρώσουν πιο κοντά στη φύση – όπως ήσυχους περιπάτους στην παραλία ή καγιάκ.
Όταν ταξιδεύουμε με παιδιά, τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Η αλλαγή περιβάλλοντος, οι διατροφικές συνήθειες και η έλλειψη των αγαπημένων παιχνιδιών, συχνά σε συνδυασμό με τον ζεστό καιρό, μπορεί να προκαλέσουν σε ένα μικρό παιδί υπερδιέγερση – δηλαδή γκρίνια και προσκόλληση στους γονείς περισσότερο από το συνηθισμένο. Η φροντίδα ενός παιδιού στις διακοπές σίγουρα δεν θα είναι ευκολότερη από ό,τι σε καθημερινή βάση.
Οπότε, πριν ακόμα φύγουμε, είμαστε ήδη αγχωμένοι.
Ναι. Και ένας άλλος στρεσογόνος παράγοντας είναι το ίδιο το ταξίδι. Πολλοί άνθρωποι, κυρίως από τη γενιά 50+, αγχώνονται που δεν γνωρίζουν ξένες γλώσσες. Γι’ αυτό προτιμούν διακοπές με ταξιδιωτικό γραφείο και ταξιδιωτικό οδηγό που, αν χρειαστεί, θα κανονίσει τα πράγματα γι’ αυτούς στο αεροδρόμιο. Τα αεροδρόμια αποτελούν επίσης ένα φλέγον σημείο. Η παραμονή μέσα στο πλήθος για μεγάλο χρονικό διάστημα ενεργοποιεί το αντανακλαστικό του προσανατολισμού – αρχίζουμε να ελέγχουμε υποσυνείδητα το περιβάλλον πιο προσεκτικά, ελέγχουμε αν από κάπου προέρχεται κάποια απειλή. Ο εγκέφαλος σε αυτή την κατάσταση κουράζεται γρήγορα.
Υπάρχει τρόπος να αμυνθούμε;
Μπορεί να υπάρξει. Μια από τις κύριες πηγές διασκέδασης μου στο αεροδρόμιο είναι η παρακολούθηση των ανθρώπων. Παρατηρώ πολλούς ανθρώπους με σκούφους ή καπέλα τραβηγμένα στη μύτη, ακουστικά στα αυτιά. Μπορείς να δεις την προσπάθεια να δημιουργήσεις χώρο γύρω σου, να αποκοπείς από την περίσσεια των ερεθισμάτων – είναι ένας τρόπος. Μπορείτε επίσης να προσπαθήσετε να αλλάξετε την προοπτική. Καθίστε λοιπόν αναπαυτικά, παρατηρήστε και γιορτάστε αυτή τη στιγμή που συναντιούνται εκπρόσωποι πολλών εθνών.
Αποτελεί πάντα ενδιαφέρουσα εμπειρία για μένα να βλέπω ότι παρά τις διαφορές στην εμφάνιση και τον πολιτισμό, αυτές οι άλλες οικογένειες συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο όπως η οικογένειά μας στο αεροδρόμιο. Τα παιδιά κλαψουρίζουν, κολλάνε στη μητέρα τους, αναζητώντας τρόπους για να παίξουν. Οι έφηβοι παίζουν μουσική στο κινητό τους και είναι απορροφημένοι στον κόσμο τους. Οι γονείς, παρά τις ορατές εντάσεις μεταξύ τους, προσπαθούν να κρατήσουν τα πάντα υπό έλεγχο. Μια τέτοια παρατήρηση μπορεί να μας διδάξει πολλά και να μας βοηθήσει να ηρεμήσουμε πριν από το ταξίδι.
Τι άλλο πρέπει να γνωρίζετε όσον αφορά το ταξιδιωτικό άγχος;
Προσδοκίες. Συχνά πηγαίνουμε διακοπές με συγκεκριμένες προσδοκίες – ότι θα χαλαρώσουμε σε ένα όμορφο μέρος, ότι θα περάσουμε καλά με την οικογένειά μας, ότι οι όποιες συγκρούσεις υπήρχαν πριν θα ξεχαστούν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Ωστόσο, η πραγματικότητα της περιοχής μπορεί να απέχει πολύ από αυτό που φανταζόμαστε. Για παράδειγμα, ένα ξενοδοχείο που φαίνεται ωραίο στις φωτογραφίες μπορεί να βρίσκεται σε μια όχι και τόσο φιλική συνοικία.
Και οι διαπροσωπικές εντάσεις τείνουν να κλιμακώνονται. Κάτω από το άγχος της προετοιμασίας και την πίεση να ευχαριστήσουμε τους πάντες, γινόμαστε πιο ανυπόμονοι και συγκρουσιακοί – ειδικά στις ζεστές, ηλιόλουστες χώρες που τόσο πρόθυμα επιλέγουμε για διακοπές. Υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι οι υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν τα επίπεδα επιθετικότητας. Επίσης, στις διακοπές περνάμε πολύ περισσότερο χρόνο μαζί απ’ ό,τι σε καθημερινή βάση, οπότε μοιράζουμε τον χρόνο μας ανάμεσα στη δουλειά, το σχολείο και τις εξωσχολικές δραστηριότητες. Όταν είμαστε μαζί σχεδόν διαρκώς, είναι πολύ πιο εύκολο να προκύψουν συγκρούσεις.
Επομένως, όσο λιγότερες προσδοκίες, όσο περισσότερη προετοιμασία και προγραμματισμένος ζωτικός χώρος μετά την επιστροφή από ένα ταξίδι, τόσο το καλύτερο;
Ακριβώς. Για να χαλαρώσετε πραγματικά σε ένα ταξίδι, αξίζει να θέσετε στον εαυτό σας μερικές ερωτήσεις, η σημαντικότερη από τις οποίες είναι: κατά πρώτο λόγο, γιατί ταξιδεύω; Χρήσιμο στοιχείο: πότε αισθάνομαι ότι χαλαρώνω πραγματικά; Έχω την ψυχή ενός εξερευνητή που αντλεί ενέργεια από τα αξιοθέατα, τη γνωριμία με νέους ανθρώπους και διαφορετικούς πολιτισμούς; Ή μήπως αναζητώ την αδρεναλίνη, την εξερεύνηση και την ανέμελη διασκέδαση; Ή μήπως χρειάζομαι ένα ήσυχο πρωινό – ενώ όλη η οικογένεια κοιμάται ακόμα και να μπορώ να πιω καφέ στη βεράντα, να εισπνεύσω τη μυρωδιά του δάσους ή τη θαλασσινή αύρα και να περάσω μια στιγμή σιωπής με τις σκέψεις μου.
Υποσυνείδητα, ο καθένας πιθανώς το αισθάνεται κατά κάποιον τρόπο, αλλά λίγοι άνθρωποι θέτουν στον εαυτό τους αυτές τις ερωτήσεις άμεσα.
Ωστόσο, είναι ουσιώδη για να μπορέσουμε να απολαύσουμε τα οφέλη των ταξιδιών. Συχνά επιλέγουμε προορισμούς διακοπών ή εμπειρίες απλώς και μόνο επειδή είναι της μόδας ή επειδή όλοι οι άλλοι τους συνιστούν. Ή επειδή κάποιος άλλος έχει κάνει ένα ταξιδιωτικό σχέδιο για εμάς και νιώθουμε πολύ άνετα που μπορούμε επιτέλους να κάνουμε κι εμείς ένα διάλειμμα από τη λήψη των αποφάσεων. Όλα μια χαρά λοιπόν! Απλά να θυμάστε ότι φέρνουμε πίσω πολύ περισσότερα από σουβενίρ και φωτογραφίες όμορφων τοποθεσιών. Ανακαλούμε συναισθήματα, αναμνήσεις από μυρωδιές και χρώματα και αναμνήσεις από όσα μάθαμε από τους ανθρώπους που συναντήσαμε. Αξίζει να σχεδιάσουμε συνειδητά τι είδους εμπειρίες θα αναζητήσουμε εκεί.
Αυτός είναι ο τρόπος για να βελτιωθεί η μυθική ευημερία;
Ίσως, αν και θα είναι λίγο διαφορετικό για τον καθένα. Κάποιοι θα χρειαστούν πολυήμερες διακοπές, γιατί χρειαζόμαστε μια εβδομάδα για να ξεχάσουμε πραγματικά τη δουλειά. Για άλλους, λίγες μέρες σε ένα ενδιαφέρον μέρος είναι αρκετές για να γεμίσουν τις μπαταρίες τους. Μπορούμε να πούμε ότι ένα ταξίδι είναι μια ξεκούραση για το μυαλό, με την έννοια ότι αλλάζει τις περιοχές της μακροπρόθεσμης μνήμης που χρησιμοποιούνται. Στο σπίτι, ως μητέρα, σύντροφος και φροντιστής ηλικιωμένων γονέων, επεξεργάζομαι καθημερινά πολύ παρόμοιες πληροφορίες και πρότυπα συμπεριφοράς. Όταν ταξιδεύω με φίλους, μόνη ή με σύντροφο, μπορώ να εγκαταλείψω αυτούς τους ρόλους για λίγες ημέρες. Δεν σκέφτομαι πια τι θα μαγειρέψω για δείπνο, παρά μόνο από ποια καφετέρια θα παραγγείλω καφέ και κέικ. Κι αυτό είναι η ξεκούραση – οι υπερθερμασμένες περιοχές του εγκεφάλου στη δουλειά και στο σπίτι ξεκουράζονται και εντελώς διαφορετικές περιοχές ενεργοποιούνται.
Πώς ταξιδεύετε λοιπόν για να έχετε το μεγαλύτερο όφελος για τον ψυχισμό σας;
Ένα καλό σημείο για να ξεκινήσω είναι να σκεφτώ τις διακοπές που θυμάμαι καλύτερα και γιατί. Τι ήταν αυτό που με έκανε να επιστρέψω από εκείνο το ταξίδι ευτυχισμένη; Και πώς μπορώ να το επαναλάβω; Ήταν μια βόλτα με εναέρια τροχαλία στα βουνά που ανέβασε την αδρεναλίνη, μια χαλαρή βόλτα με το ποδήλατο στην όχθη της λίμνης, ή μήπως απλώς μια συνάντηση με έναν διαφορετικό, ασυνήθιστο πολιτισμό; Το επόμενο βήμα: Όταν σχεδιάζουμε δραστηριότητες διακοπών, ας σκεφτούμε τις προσωπικές μας ανάγκες. Μπορούμε να προγραμματίσουμε εκ των προτέρων μαζί με τους συνταξιδιώτες μας – μερικές φορές είναι πραγματικά καλύτερο να χωριστούμε και να περάσουμε λίγο λιγότερο χρόνο μαζί, παρά να αναγκαστούμε να επισκεφτούμε ένα ακόμη μουσείο ή να καθίσουμε στην παραλία όταν έχουμε όρεξη να κάνουμε κάτι εντελώς διαφορετικό. Οι υγιείς συμβιβασμοί μπορούν πραγματικά να σώσουν ένα ταξίδι.
Τον τελευταίο καιρό γίνεται πολύς λόγος για την “ταξιδιωτική θεραπεία”. Υπάρχει μια δόση αλήθειας σε αυτό ή είναι απλώς μια ακόμη υπερβολή;
Η θεραπεία είναι μια βαριά λέξη. Η θεραπεία είναι θεραπεία – μια μακροχρόνια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Μερικές ημέρες ή ακόμη κι εβδομάδες διακοπών δεν αρκούν για να αλλάξουμε τις συνήθειες που έχουμε καταγράψει για 20, 30 ή 40 χρόνια της ζωής μας. Τα ταξίδια, από την άλλη πλευρά, μπορεί να οδηγήσουν σε βαθύτερη γνώση και αυτοκριτική. Όταν ταξιδεύουμε, αντιμετωπίζουμε διάφορους στρεσογόνους παράγοντες σε ξένα μέρη – όπως μια καθυστερημένη πτήση, ένα χαλασμένο αυτοκίνητο, την επικοινωνία σε μια διαφορετική γλώσσα. Αποκτούμε εμπιστοσύνη στις δικές μας ικανότητες, αλλά και στο γεγονός ότι υπάρχουν ευγενικοί άνθρωποι στον κόσμο – συνήθως οι ντόπιοι είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους τουρίστες. Και όταν επιστρέφουμε στην πατρίδα μας, μπορεί να διαπιστώσουμε ότι καταστάσεις που μας προκαλούσαν άγχος – όπως ένα παιδί που κλαψουρίζει ότι δε θέλει να φορέσει κάλτσες στο νηπιαγωγείο σήμερα, επειδή είναι πολύ σκληρές – αποδεικνύονται ασήμαντες. Λέμε λοιπόν, τότε πήγαινε, παιδί μου, χωρίς κάλτσες 🙂
Małgorzata Wypych – διευθύντρια του Mental Health Center, ψυχολόγος, ειδικός σε θέματα ψυχολογικής παρέμβασης και διαχείρισης του άγχους. Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμα εκπαιδευτικά σεμινάρια αφιερωμένα στη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, μια θεραπεία που εστιάζει στη λύση. Ειδικός στην ψυχολογική υποστήριξη σε οργανισμούς, πανεπιστημιακός με 15ετή εμπειρία, ομιλητής στο TEDx, συγγραφέας πάνω από δώδεκα δημοσιεύσεων για την ψυχολογία στην επείγουσα ιατρική. λατρεύει τα ταξίδια, που σε αφήνουν να ξεφύγεις από την καθημερινότητα.