Βρίσκομαι στη μέση του Καταφυγίου Βιόσφαιρας της Πεταλούδας Μονάρχη του Μεξικού, που αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Πάνω από 56.000 εκτάρια δάσους, σε δυσδιάκριτες πλαγιές καλυμμένες με oyameles ή μεξικάνικα έλατα, έχουν μετατραπεί σε διάφορα καταφύγια. Τα συγκεκριμένα είναι ναοί για την πεταλούδα Μονάρχης, ένα είδος που σήμερα θεωρείται ότι κινδυνεύει με εξαφάνιση.
Είναι ένα ταξίδι μέσα σε ένα μαγεμένο δάσος. Αυτό το φυσικό θαύμα προσελκύει τουρίστες από όλο τον κόσμο. Κάποιοι κοιτάζουν άφωνοι τις πεταλούδες, ενώ άλλοι αναφωνούν με ευχαρίστηση. Τότε ο Χουάν μάς δείχνει σιωπηλά ότι πρέπει να κάνουμε ησυχία διότι οποιοσδήποτε θόρυβος μπορεί να τρομάξει τα έντομα.
– Κάθε ένα από αυτά ζυγίζει μόνο μισό γραμμάριο και είναι εξαιρετικά ευαίσθητο. Και τώρα φανταστείτε το να πετάει πάνω από τέσσερις χιλιάδες χιλιόμετρα σε περίπου 33 ημέρες για να βρει καταφύγιο στα δάση του Μεξικού από τις χειμερινές θερμοκρασίες του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών – λέει ο Χουάν, ένας ξεναγός στο καταφύγιο.
Καλώς ορίσατε στο Μιτσοακάν, μια πολιτεία του Μεξικού που έχει συνδεθεί με τα καρτέλ, τον πόλεμο και τις φυτείες αβοκάντο, όπου μας περιμένουν ένα φυσικό θαύμα και η ιστορία ενός επικού ταξιδιού στην άλλη άκρη του κόσμου.
Σχεδιάστε το ταξίδι σας για Μεξικό αυτό το φθινόπωρο!
Το φαινόμενο της μετανάστευσης των πεταλούδων
Γεννιούνται κάπου στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών στα σύνορα του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών και μεταναστεύουν σχεδόν μέχρι το Μεξικό: κατά τη διάρκεια αυτού του μοναδικού ταξιδιού, παίρνουν έως και 100 mg σε βάρος. Όταν τελικά φτάνουν στο Μεξικό, συνήθως τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου, χάνουν τη δύναμή τους.
Για αρκετούς μήνες, οι πεταλούδες πέφτουν σε χειμερία νάρκη, μειώνοντας τους μεταβολικούς και αναπνευστικούς ρυθμούς τους για να επιβιώσουν αυτή τη δύσκολη περίοδο, χρησιμοποιώντας τα αποθέματα ενέργειας που συσσωρεύτηκαν στο σώμα τους κατά τους προηγούμενους μήνες. Τη νύχτα και τις πρώτες πρωινές ώρες, οι πεταλούδες μονάρχης κρέμονται από τα κλαδιά των oyameles, ή ιερών ελάτων.
Η καλύτερη στιγμή για να τις δείτε είναι το πρωί, όταν σχηματίζουν μεγάλες ομάδες στα κλαδιά. Και όταν οι ακτίνες του ήλιου αρχίζουν να ζεσταίνουν το δάσος, οι πεταλούδες ξεκινούν για αναζήτηση τροφής και νερού: ολόκληρη η περιοχή μοιάζει τότε σαν να έχει βαφτεί πορτοκαλί – το χρώμα των φτερών τους, με τα οποία αναταράσσουν συνεχώς τον αέρα.
Για πολλά χρόνια, ο τόπος όπου οι πεταλούδες πέφτουν σε χειμερία νάρκη παρέμενε για μας ένα μυστήριο. Μόλις το 1975 ο Ken Brugger και η σύζυγός του Catalina Aguado βρήκαν στο Cerro Pelón του Μεξικού μια πεταλούδα που την είχαν σημαδέψει επιστήμονες από τον Καναδά. Η ανακάλυψη δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την πολυετή τιτάνια προσπάθεια του Fred Urquhart, Καναδού ζωολόγου που ξεκίνησε την έρευνά του το 1940.
Αυτός και χιλιάδες εθελοντές σημείωσαν πεταλούδες στον Καναδά και στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια έβαλαν διαφημίσεις σε αμερικανικές και μεξικανικές εφημερίδες, ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να ελέγξουν τις ετικέτες των πεταλούδων. Και χάρη στην Catalina Aguado, γνωρίζουμε ότι το επίπονο ταξίδι τους καλύπτει μια απόσταση 4.000 χιλιομέτρων. Το 1976, η γυναίκα εμφανίστηκε στο εξώφυλλο του National Geographic – ποζάροντας για μια φωτογραφία, φυσικά, περιτριγυρισμένη από πεταλούδες μονάρχες.
Οι επιστήμονες γνωρίζουν τώρα πολύ περισσότερα για αυτό το ασυνήθιστο είδος. Τέσσερις έως πέντε γενιές πεταλούδων γεννιούνται κάθε χρόνο στον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες: κάθε μία από αυτές ζει 15 έως 45 ημέρες.
Υπάρχει όμως μια ιδιαίτερη γενιά που γεννιέται τον Σεπτέμβριο και ζει για εννέα μήνες. Ταξιδεύει στο Μεξικό, πέφτει σε χειμερία νάρκη σε πευκοδάση και ξεκινά το ταξίδι της επιστροφής την άνοιξη. Μετά από λίγους μήνες χειμερίας νάρκης, οι εκπρόσωποι αυτής της μοναδικής γενιάς θα πετάξουν βόρεια: πρώτα θα πεθάνουν τα αρσενικά και μετά τα θηλυκά, τα οποία θα καταφέρουν να γεννήσουν αυγά και να δώσουν ζωή στις επόμενες γενιές. Από αυτά, οι επόμενες γενιές θα μεγαλώσουν και θα μεταναστεύσουν προς τις Μεγάλες Λίμνες, μέχρι να επιστρέψει τελικά ο χειμώνας και η επόμενη “εκλεκτή γενιά” να βιώσει το θαύμα μιας από τις μεγαλύτερες μεταναστεύσεις στον κόσμο, ακολουθώντας τα βήματα των προ-παππούδων τους, τους οποίους δεν έχουν συναντήσει ποτέ.
Πεταλούδες που συνδέουν τον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών
– Οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι οι πεταλούδες ήταν οι ψυχές των νεκρών που επέστρεφαν μια φορά το χρόνο, όταν πλησιάζει η Ημέρα των Νεκρών, για να συναντήσουν τους αγαπημένους τους και να δουν πώς πάει η ζωή τους – λέει ο ξεναγός Χουάν, και κάποιοι από τους τουρίστες χαμογελούν. Γνωρίζουμε ότι οι ιθαγενείς γιορτάζουν την άφιξη των πεταλούδων εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αλλά με την άφιξη του αποικισμού και του καθολικισμού στην Κεντρική Αμερική, αυτή η ιδιαίτερη στιγμή απέκτησε νέο χαρακτήρα στο Μεξικό.
Σήμερα, η γιορτή των Αγίων Πάντων είναι απαραίτητο σταθμός κάθε τουριστικής διαδρομής στο Μεξικό. Γι’ αυτό αξίζει να πάτε στο Μιτσοακάν στα τέλη Οκτωβρίου για να πετύχετε δύο τρυγόνια με ένα σμπάρο: να δείτε την εξαιρετική άφιξη των πεταλούδων στα καταφύγια, όταν -όπως λένε συχνά οι ντόπιοι- ο ουρανός γίνεται πορτοκαλής από τα φτερά τους, και ταυτόχρονα να γνωρίσετε άλλα αξιοθέατα που σχετίζονται με τον καθολικισμό.
Η Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό
Στο νησί Γιανίτσιο, την Ημέρα των Νεκρών, οι ντόπιοι οργανώνουν μια πομπή στο νερό με ψαρόβαρκες, συχνά με φωτογραφίες των νεκρών που επιθυμούν να επισκεφθούν. Ο ουρανός φωτίζεται από τα κεριά και ο αέρας μυρίζει λουλούδια cempaxóchitl /μεξικανική καλέντουλα (που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση των τάφων) και τα αγαπημένα πιάτα των νεκρών.
Στην πόλη San Andrés Mixquic, η κορύφωση των εορτασμών είναι η λεγόμενη Alumbrada, όταν το νεκροταφείο γύρω από την κεντρική εκκλησία φωτίζεται από χιλιάδες κεριά και ο αέρας γεμίζει με τη μυρωδιά του θυμιάματος. Μια μοναδική εμπειρία!
Αυτή είναι μια εξαιρετική στιγμή για να παρατηρήσετε τις τοπικές παραδόσεις που σχετίζονται με την Ημέρα των Αγίων Πάντων στην Πόλη του Μεξικού. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονται σχεδόν σε κάθε νεκροταφείο: γιορτάζουν, συχνά τραγουδούν ή προσεύχονται μαζί για τους αποθανόντες συγγενείς τους και συχνά υπάρχει άφθονη τεκίλα. Οι τουρίστες ταξιδεύουν στα κανάλια πίσω από τη γυναίκα που κλαίει με παραδοσιακές βάρκες trajineras, τιμώντας τον θάνατο όπως έκαναν οι αρχαίοι προϊσπανικοί πολιτισμοί. Πρόκειται για μια παράσταση της μοιρολογίστρας στο Χοτσιμίλκο, κατά την οποία ηθοποιοί αναπαριστούν τον πιο διάσημο μύθο του μεξικανικού πολιτισμού, τη “La llorona”. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα και μοναδική εκδήλωση, αν και τα τελευταία χρόνια έχει συνδεθεί πολύ περισσότερο με τον μαζικό τουρισμό.
Επίσης, συνηθίζεται σχεδόν σε κάθε παραδοσιακό μεξικάνικο σπίτι να κρατούν την πόρτα κλειστή. Ποιος ξέρει, ίσως οι ψυχές των νεκρών να εισέλθουν πετώντας. Ή απλώς οι πεταλούδες μονάρχες.
Οι πεταλούδες ηττώνται από την κλιματική κρίση
Και παρόλο που οι πεταλούδες μεταφορικά φέρνουν τις ψυχές των νεκρών, στον πραγματικό κόσμο αντιμετωπίζουν πολλές απειλές. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση στο Μεξικό, το οποίο παρακολουθεί το είδος στη χώρα από το 1993, οι πληθυσμοί τους μειώνονται κάθε χρόνο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο θεωρούνται είδος υπό εξαφάνιση.
Χουάν: – Οι άνθρωποι λένε ότι φταίει η κλιματική κρίση και οι ακραίες καιρικές συνθήκες: οι καταστροφικές βροχοπτώσεις και οι παρατεταμένες ξηρασίες που συναντούν οι πεταλούδες στο ταξίδι τους. Αλλά πίσω από την κρίση βρίσκονται οι άνθρωποι: βάζουν μπετόν στις πόλεις, χτίζουν αυτοκινητόδρομους, αποξηραίνουν τους υγροτόπους, αφήνοντας τα έντομα χωρίς ασφαλές καταφύγιο ή τροφή.
Ένας από τους κύριους λόγους για τη μείωση των πληθυσμών της πεταλούδας είναι η ανάπτυξη της γεωργίας μεγάλης κλίμακας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι βοσκότοποι – φυσικοί βιότοποι για τα έντομα – μετατρέπονται σε τεράστιες φυτείες καλαμποκιού, σόγιας και άλλων καλλιεργειών. Στη σύγχρονη γεωργία, την ασκληπιάδα (Asclepia curassavica), τη βασική τροφή των πεταλούδων, την κόβουν ή την ραντίζουν με φυτοφάρμακα. Εκτός από πηγή νέκταρος για τις πεταλούδες, τα άνθη της ασκληπιάδας παρέχουν επίσης ένα δίχτυ ασφαλείας. Οι τοξίνες που περιέχουν καθιστούν τις πεταλούδες δύσπεπτες για τους φυσικούς θηρευτές, ώστε να μπορούν να ταξιδεύουν ειρηνικά μέχρι το Μεξικό.
Η εξαφάνιση των δασών αποτελεί επίσης μείζον πρόβλημα στο Μεξικό. Οι παράνομοι υλοτόμοι, συχνά στην υπηρεσία των καρτέλ των ναρκωτικών που βλέπουν την ξυλεία ως μία από τις πιο κερδοφόρες και ημιπαράνομες επιχειρήσεις τους, υλοτομούν το δάσος. Υπολογίζεται ότι πεντακόσια εκτάρια δάσους καταστρέφονται κάθε χρόνο. Η δημοτικότητα του αβοκάντο έχει επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην αποψίλωση των δασών. Αυτό το φρούτο, γνωστό όπως και ως κοινό γλυκόμουρο στην Πολωνία, έχει γίνει εξαιρετικά δημοφιλές εξαγωγικό προϊόν του Μεξικού. Οι φυτείες ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια μετά την καταιγίδα και αναζητούνται νέες περιοχές – ιδίως στην πολιτεία Μιτσοακάν, η οποία φημίζεται για το ιδανικό κλίμα της για την καλλιέργεια αβοκάντο.
Χουάν: – Γι’ αυτό ο υπεύθυνος τουρισμός είναι ακόμη πιο σημαντικός. Όταν έρχεστε στο Μεξικό, προσέξτε αυτές τις πεταλούδες. Χάρη στους ναύλους των εισιτηρίων σας, μπορούμε να αγωνιστούμε για τις μελλοντικές γενιές τους. Όταν βρίσκεστε στο Μεξικό, αξίζει να βοηθάτε τις πεταλούδες. Τα τρία καλύτερα καταφύγια για τους τουρίστες είναι τα El Rosario και Chincua Sierra στην πολιτεία Mιτσοακάν και το κοντινό καταφύγιο Ejido El Capulín στην πολιτεία του Μεξικού. Καλή πτήση!