Dlaczego warto odwiedzić Łazienki Królewskie?
Dzieje Łazienek Królewskich sięgają średniowiecza, gdy w 1262 roku posiadłość książąt mazowieckich w Jazdowie została zniszczona przez najeźdźców. Datę tę upamiętnia kolumna usytuowana na skarpie od strony Alei Ujazdowskich. To właśnie w tym miejscu, swoje rezydencje miały królowa Bona, a następnie Anna Jagiellonka. Pod koniec XVII wieku na polecenie marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego architekt Tylman van Gameren wzniósł u podnóża Zamku Ujazdowskiego dwa pawilony: Ermitaż i Łaźnię. W 1764 roku właścicielem założenia został ostatni król Rzeczypospolitej – Stanisław August Poniatowski.
Do prac związanych z rozbudową posiadłości monarcha zaprosił wybitnych artystów. Nad projektami architektonicznymi czuwał pochodzący z Włoch Dominik Merlini, pierwszy architekt królewski, twórca Pałacu na Wyspie, Białego Domu i Pałacu Myślewickiego. Prace dotyczące wnętrz prowadził drezdeńczyk Jan Chrystian Kamsetzer, twórca m.in. projektu Królewskiej Galerii Rzeźby w Starej Oranżerii i Amfiteatru. W przedsięwzięcia dekoratorskie zaangażowano André Le Bruna, artystę, który pełnił funkcję pierwszego rzeźbiarza na królewskim dworze, a także Marcello Bacciarellego, jednego z najwybitniejszych malarzy epoki klasycyzmu w Polsce. Dekoracje malarskie, wykonywał również Jan Bogumił Plersch, m.in. w Pałacu na Wyspie, Białym Domu oraz w Teatrze Królewskim w Starej Oranżerii.
Królewska rezydencja
W wyniku przebudowy, głównie z lat 1784, 1788 i 1792-1793, Łaźnia Lubomirskiego przeobraziła się w Pałac na Wyspie, który podziwiać można do dziś. Fasada południowa przebudowana została, według projektu Dominika Merliniego przy udziale André Le Bruna i Jana Chrystiana Kamsetzera, w duchu barokowym. Fasada północna stanowi z kolei przykład klasycyzmu doby stanisławowskiej. Elewacje Pałacu i jego wnętrza ozdobiły oryginalne rzeźby, powstałe w królewskiej skulptorni, oraz marmurowe kopie antycznych arcydzieł. Na tarasie od strony północnej ustawiono rzeźby walczących gladiatorów, dla których wzorem były antyczne dzieła, takie jak np. Gladiator Borghese. Program ikonograficzny Pałacu, powstający w czasie zaangażowania króla w obrady Sejmu Wielkiego i prace nad Konstytucją 3 maja, odzwierciedlał program polityczny Stanisława Augusta Poniatowskiego. W Sali Balowej przymioty króla – mądrość i siłę – symbolizowały postaci Herkulesa Farnese i Apolla Belwederskiego, wnętrze Sali Salomona zdobiły zaś malowidła Marcella Bacciarellego, przedstawiające Stanisława Augusta jako biblijnego króla Salomona.
Panteon władców stanowić miała Rotunda, usytuowana w centrum Pałacu. Na polecenie króla znalazły się tu posągi czterech władców Polski (Kazimierza Wielkiego, Zygmunta I, Stefana Batorego, Jana III Sobieskiego) i popiersia trzech cesarzy rzymskich (Tytusa, Trajana, Marka Aureliusza), których monarcha cenił najwyżej. Sprawiedliwość, Łaskawość, Odwaga i Roztropność – charakteryzujące ich cnoty – namalowane zostały w tondach przez Marcella Bacciarellego. W Pałacu eksponowane były najcenniejsze dzieła pochodzące ze zgromadzonej przez Stanisława Augusta Królewskiej Kolekcji Obrazów, w tym „Dziewczyna w ramie obrazu” i „Uczony przy pulpicie” Rembrandta van Rijn (obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie). Dziś oglądać tu możemy 140 dzieł, eksponowanych zgodnie z zasadami obowiązującymi w XVIII w. Pośród najcenniejszych obrazów należy wymienić: „Portret sir Charlesa Hanbury’ego Williamsa” – ambasadora angielskiego w Rosji, przyjaciela króla, pędzla Antona R. Mengsa, „Satyra grającego na flecie” Jakuba Jordaensa, „Ezawa i Jakuba” Jana Victorsa czy „Portret księżnej Giuliany Pubblicola Santacroce” Angelici Kauffmann.
Klasycystyczna architektura
Równolegle z Pałacem na Wyspie powstawały inne obiekty: Biały Dom, Pałac Myślewicki, Stara Oranżeria i Amfiteatr. Biały Dom był pierwszym pawilonem na terenie Łazienek wzniesionym od podstaw na królewskie zlecenie. We wnętrzu tej klasycystycznej budowli, powstałej w latach 1774-1776 przy Promenadzie Królewskiej, Jan Bogumił Plersch namalował groteskowe dekoracje, stanowiące najwcześniejszy w Polsce przykład dekoracji tego typu. W kameralnych wnętrzach Białego Domu prezentowana jest do dziś Królewska Galeria Grafiki – zespół rycin ilustrujący poemat Metamorfozy Owidiusza, wykonany w latach 1767-1171 przez Pierre’a-François Basana oraz Noëla Le Mire’a. Zabytek nie uległ zniszczeniu w czasie II wojny światowej i do dziś stanowi oryginalną pamiątkę czasów stanisławowskich.
We wschodniej części łazienkowskich ogrodów usytuowano Pałac Myślewicki. Pierwotnie miał on być siedzibą Stanisława Augusta Poniatowskiego, król przeznaczył go jednak dla swojego bratanka, księcia Józefa. Pałac do naszych czasów przetrwał w stanie niemal niezmienionym – w jego wnętrzach podziwiać można w większości oryginalną dekorację malarską autorstwa Jana Bogumiła Plerscha i Antoniego Herliczki.
Stara Oranżeria
Starą Oranżerię, zaprojektowaną przez Dominika Merliniego, usytuowano w zachodniej części łazienkowskich ogrodów. To tu mieści się dworski Teatr Królewski, jeden z nielicznych w Europie oryginalnych XVIII-wiecznych teatrów dworskich. Na podstawie odkrytych fragmentów zachowanych malowideł, projektów Jana Chrystiana Kamsetzera oraz inwentarza królewskiego z 1795 roku, w latach 2011-2015 w Starej Oranżerii odtworzono Królewską Galerię Rzeźby zgodnie z koncepcją króla. Dziś, na tle fresków przedstawiających iluzjonistyczną architekturę z idyllicznym włoskim pejzażem, podziwiać tu można kopie najsłynniejszych rzeźb starożytnego świata: Grupę Laokoona, Apolla Belwederskiego, Meleagera, Amazonkę Mattei czy Florę Farnese.
Amfiteatr w Łazienkach
Amfiteatr widoczny z tarasu Pałacu na Wyspie nawiązuje w swej architekturze do ruin Herculanum i Forum Romanum. Jego scenę ujmują z obu stron rzeźby: umierający gladiator i umierająca Kleopatra. Attykę Amfiteatru pierwotnie zwieńczono posągami szesnastu dramaturgów, wykonanymi przez Tommasa Righiego według wzorów ustalonych przez króla i André Le Bruna. W 1922 roku zniszczone rzeźby zostały zastąpione przez osiem rzeźb autorstwa Jana Biernackiego. Stanisław August Poniatowski nie zobaczył ostatecznego efektu przebudowy Łazienek. Opuścił Polskę w 1795 roku, jeszcze przed zakończeniem prac w Rotundzie Pałacu na Wyspie.
Dziedzictwo króla
W 1817 roku, po sprzedaniu posiadłości przez spadkobierców króla, Łazienki stały się siedzibą rodziny carskiej Romanowów i nadal zmieniały swoje oblicze. Z tego okresu do dziś zachowały się Ogród Romantyczny z Belwederem, Wodozbiór, Świątynia Sybilli, Świątynia Egipska czy Nowa Oranżeria. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Łazienki pozostały w centrum życia politycznego i kulturalnego, jako reprezentacyjna siedziba władz państwowych. Pałac na Wyspie, częściowo zniszczony przez okupantów w 1944 roku, udostępniono ponownie publiczności, po odnowieniu, w roku 1960. Do dziś pozostaje on otwarty dla wszystkich, którzy pragną obcować ze sztuką oraz zapoznać się z dziedzictwem ostatniego króla Polski i kulturą oświecenia.
